Γεωργικές εργασίες της εποχής
Η καταπόνηση του αγρότη ήταν πολύ πιο σκληρή και ανυπόφορη στα παλιότερα χρόνια, γιατί με τα τότε πρωτόγονα μέσα και με τις επικρατούσες συνθήκες ο εργαζόμενος αγρότης ήταν υποχρεωμένος να αντιμετωπίζει σχεδόν αποκλειστικά με τις δικές του δυνάμεις όλες τις δυσκολίες της κυρίας του απασχόλησης και με πολύ πρόσθετο μόχθο τις λοιπές δευτερεύουσες, αλλα εξίσου αναγκαίες ενασχολήσεις του.
Μάλιστα όσο πηγαίνει κανείς προς τα πίσω, για να εξετάσει τις καθόλα δυσκολες συνθήκες ζωής του αγρότη διαπιστώνει ότι «όσο παλαιότερα τόσο χειρότερα» κι όταν προσθέσει και τα δεινά της σκλαβιάς της εποχής των Τούρκων τα «χειρότερα» γίνονται «τρισχειρότερα».
Εκείνο που λέγεται συχνά πως «κάθε πέρυσι και καλυτερα» κι αν ακόμη θεωρηθεί βάσιμο, είναι μεταγενέστερης διαπίστωσης .
Αν είχαν μόνο ένα ζωο , έπρεπε να κανουν <<κολιγια>> να βρουν έναν σύντροφο τον οποιο ονομαζαν (κολια). Έτσι έκαναν σύμπραξη με κάποιον άλλον, συνήθως συγγενή τους η φιλο , που είχε και εκείνος ένα ζωο και έκαναν το ζευγάρι.Όταν ερχόταν ο καιρός του οργώματος, οι γεωργοί πήγαιναν με τα ζωα στο χωράφι. Τα εργαλεία για το όργωμα τα φόρτωναν στο γαϊδούρι.
Στο χωράφι έζεφαν τα ζωα.
Το ζέψιμο των ζωων ήταν μια ολόκληρη διαδικασία. Έβαζαν πρώτα τα ζώα δίπλα δίπλα και τα έδεναν μεσ'το ζευγά (ζυγό) με τις ζεύλες.
Το όργωμα στα παλιά χρόνια γινόταν μόνο με τα ζωα. Κάθε γεωργός έπρεπε να έχει ένα ζευγάρι ζωα βόδια η' γαϊδουρια.
Ύστερα περνούσαν το αλέτρι με το υνί. Σχεδίαζαν τους όργους. Έπαιρναν την αξιάλη (ξυλο στο ενα ακρο ειχε καρφι βουκεντρι και στο αλλο πιο χοντρο καθαριζε το υνι απο χωματα που κολλουσαν πανω) στο ένα χέρι και με το άλλο κρατούσαν το αλέτρι. Όταν όλα ήταν έτοιμα ξεκινούσαν το όργωμα.
Καποιος ακολοθουσε τον Ζευγα έσπερνε με τα χέρια. Έβαζε το σπόρο σε έναν ειδικό τουβρά το δισακι. Ακολουθούσε την αυλακιά και με το χέρι σκορπούσε το σπόρο. Στη συνέχεια χρησιμοποιούσε πάλι το ζευγάρι για να περάσει με τη σβάρνα η' γινοταν διβολισμα (σπασιμο βωλων απο χωμα με την τσαπα) όλο το χωράφι για να σκεπάσει το σπόρο.
Πριν καποια χρονια μεχρι το 1965 περιπου εσπερναν και την Αμανη μια πολυ επιπονη διαδικασια. Την εποχη της σπορας οριζοταν ημερομηνια εναρξης χτυπουσε οι καμπανα χαραματα και ξεκινουσαν ολοι μαζι ταυτοχρονα για περιοχες της Αμανης οπου ηταν καλα τα χωματα. Ηδη ηταν φορτωμενα τα συνεργα αλετρια , ζυγοι , τσαπες , σποροι στο δισακι και με το ντιν-νταν της καμπανας ξεχυνονταν να προφθασουν το καλο κομματι , ηθελε ζωα δυνατα με αντοχη και γρηγορα. Αφου εφταναν εζεφαν τα ζωα στο ζυγο με το αλετρο και επρεπε να κανουν μια <<αυλακια>> ενα τετραγωνο συνηθως περιγραμα με το αλετρο και αυτη καθοριζε τα ορια του χωραφιου που θα οργωσει για να σπειρει .Οσο ποιο μεγαλη τοσο πιο καλα αλλα και ρισκο γιατι επρεπε να κλεισει το περιγραμμα αλλοιως καποιος θα μπορουσε να μπει μεσα και να του παρει ενα κοματι για δικο του.Μετα ειχε τον χρονο να το κανει με την ησυχια του και να ξεκουρασει τα ζωα του.
Οταν τα ζωα ηταν αγνωστα μεταξυ τους η' <<πρωταρικα>> υπηρχε προβλημα ...... λογω ασυμφωνιας χαρακτηρων , τραβουσε το καθενα δικο του δρομο στην χαραξη <<αυλακιας>> με πολλα παρατραγουδα. Επισης υπηρχαν συχνα παρεξηγησεις με τα ορια που λυνονταν με κανενα σπασμενο κεφαλι και την παρεμβαση των πιο ψυχραιμων. Μετα περιμεναν να περασει ο καιρος και να βοηθησει και το κλιμα για να γινουν τα σπαρτα και σε περιπτωσεις ανομβριας εκαναν λιτανειες εκτακτες για να βρεξει εκει τα <<Μαπριλα>> Απριλη και Μαη. Eξ'ου και το ρητο που ελεγαν <<αν καμει ο Απριλης δυο νερα και Μαης αλλο ενα , χαρας τονε τον δουλευτη πουχει πολλα σπαρμενα>>.
.Εκτος απο σιταρι και κριθαρι εσπερναν και κουκια μπολικα (βλεπε ...καλοφαα μου και μου θες και κουκια) , ρεβυθια , αλεστο (φαβα) και βικο για τα ζωα.Αυτα ηταν τα πρωτα που εβγαζαν τελος της ανοιξη τα ξερεναν στον ηλιο και μετα τα κοπανιζαν με κοπανα (ξυλα σαν ροπαλα μακρια και κυρτα ) στις κοπανιστριες - προχειρα αλωνια με πετρα - ροτσα κατω και με ξανεμισμα τα ξεχωριζαν και επαιρναν και τα αχυρα για τα ζωα.. Αν ολα πηγαιναν καλα το καλοκαίρι από τελη Ιούνιου και μετά, άρχιζε η διαδικασία του θερους.
Πρώτα η βρώμη και το κριθάρι που ωρίμαζαν νωρίς και τελευταίο έμενε το σιτάρι.
Εκεί όλοι όσοι συμμετείχαν στο θέρισμα έμπαιναν στη σειρά και προχωρουσαν ολοι μαζι , επερναν ενα ενα διαδρομο φαρδος περιπου 1m απο την μια ακρη του χωραφιου ως την αλλη , το ιδιο και στην επιστροφη .Τα σταχυα τα εδεναν οι ανδρες με προχειρη τριχια (λυγιες) απο σπαρτους και λυγαριες σε δεματια αρκετα μεγαλα , δυο μεγαλα δεματια ηταν φορτιο για ενα γαϊδουρι αν ηταν μικρα εβαζαν 4.Όταν δενονταν τα δεμάτια τα μετέφεραν σε ένα μέρος του χωραφιού και έκαναν τη θεμωνια.Αργότερα θα μεταφέρονταν με τα ζώα στο αλώνι για να ξεκινήσει η διαδικασία του αλωνίσματος. Το αλώνισμα ήταν η στιγμή της χαράς.
Ο νοικοκύρης και η οικογένεια θα έπαιρναν τους καρπούς του κόπου όλης της χρονιάς.
Καθαριζαν το αλώνι και έστρωναν ενα ειδος αριανι απο κοπρια αγελαδας (βουνιες - την εργασια αυτη την ελεγαν χειλωμα η μπετασμα) για να κλεισουν οι ποροι στις αλωνοπετρες και στο δαπεδο για να μην εχουν απωλειες απο σιταρι και το αφηναν 1-2 μερες να στεγνωσει.Οταν ηταν ετοιμο το αλωνι εριχναν τα δεματια με τα σταχυα τα ελυναν και τα σκορπουσαν ομοιομορφα.
Εβαζαν μεσα και ζευγάρωναν τα βόδια ή τα γαϊδουρια στο ζυγο και εδεναν την λουκανη με ενα σιδερο-μπετοβεργα στον ζυγο στην μεση και λιγο πισω απο τα ζωα.Ένας αναλάμβανε να οδηγεί τα ζώα γύρω-γυρω μεσα στο αλώνι με τα σταχυα. Τα ζώα με τι λουκανη (μια πλατια βαρια πετρα με αγρια επιφανεια) έτριβαν τα στάχυα και άρχιζε η διαδικασία να ξεχωρίζει ο σπόρος , πολλες φορες ανεβαζαν και παιδια στη λουκανη για βαρος κατι που το εκαναν ευχαριστα γιατι ειχε την αισθηση του παιχνιδιου.. Η μέρα θα ήταν κοπιαστική. Όταν τελείωνε όλη η διαδικασία του αλωνεματος , το ξεχώρισμα του σταριού από τα στάχυα, άρχιζε η διαδικασία του ξανεμισματος.
Το ξανεμισμα γινόταν με τα βικερονια (ξυλα σαν μεγαλα πηρουνια με τρια <<δαχτυλα>>) επρεπε να φυσηξει ευνοϊκος αερας οχι πολυ δυνατος ισα να περνει τα αχυρα 2-3 μετρα το πολυ πιο περα και να πεφτει το σιταρι κατω.τοτε τα ελεγαν τα μελτεμια της Αγ.Μαρκελλας και ετσι ξεχώριζαν το άχυρο από τον καρπό. Όταν πια καθάριζε το σιτάρι από τα άχυρα χρησιμοποιούσαν το φτιαρι για να φύγουν τα υπόλοιπα άχυρα και το δρομονι-μεγαλο κοσκινο και από εκεί καθαρός πλέον ο καρπος έμπαινε σε τσουβάλια για να γίνει η μεταφορά του στις αποθήκες.
Το άχυρο το εβαζαν σε αχεροτσουβαλα και το αποθήκευαν στους αχυρώνες για να το χρησιμοποιήσουν το χειμώνα για τροφή των ζώων. Κάποιες χρονιές οταν πια τα χωρια αρχισαν να αδειαζουν γυρω στο 1964 εκανε την εμφανιση της και μια αλωνιστικη μηχανη που ειχαν συνεταιριστικα οι Βολισσιανοι και εδινε γρηγορα λυση στο αλωνεμα καθως και στα αχυρα που τα μπαλαριζε ηταν μεγαλη ευκολια και ταχυτητα ομως πολυ αργα για να κρατησει τους γεωργους των χωριων μας στον τοπο τους.Ετσι μια διαδικασία που άρχισε από το όργωμα, το θέρισμα , δεσιμο σταχυων και τη μεταφορά τελείωνει με το αλωνισμα , ξανεμισμα , κοσκινισμα και μεταφορα στην αποθηκη η΄στο παγγαρι του σπιτιου για να γινει αλευρι για το ψωμι και τα ζυμαρικα και καθε αναγκη της οικογενειας.
Ο ΜΥΛΟΣ
Ανεμόμυλος
Νερόμυλος
Εργαλεια γεωργων εκεινης της εποχης
Κηποι - Οπωροκηπευτικα - Φρουτοδενδρα στην Παρπαρια τα περασμενα χρονια
Ο αγωνας επιβιωσης τα προηγουμενα χρονια ηταν δυσκολος και ανθρωποι του χωριου χρησιμοποιουσαν και αξιοποιουσαν οτι ηταν δυνατο να τους αποφερει τα προς το ζειν. Μια τετοια επιλογη ηταν και οι κηποι και τα μποστανια που εβαζαν και φυτευαν οπωροκηπευτικα αναλογα με την εποχη του χρονου. Τα <<μποστανια>> ηταν χωραφια χωρις νερο με καλο χωμα αφρατο οπου φυτευαν κυριως φυτα ανυδρα οπως τοματακια μπουρνελες που ηταν αφθονα και παραγωγικα και λιγα φασολια , πεπονια και καρπουζια αλλα χωρις μεγαλη παραγωγη δεν σηκωναν τα χωματα.
Η αλλη εκδοχη ηταν οι κηποι που ομως απαιτουσαν νερο αφθονο για την καλιεργεια των οπωροκηπευτικων. Νερα υπηρχαν αφθονα και σε βουνα απο πηγες , πηγαδια πολλα , γιστερνες και <<καναλια>> απο ποταμια που χρησιμευαν για την αρδευση. Τα καναλια κοντα σε ποταμους και οι γιστερνες ηταν η ευκολη λυση οπου λογω υψομετρικης διαφορας ερχονταν με την βαρυτητα στα αυλακια με τα φυτα.
Το ζορι ηταν τα πηγαδια οπου επρεπε να ανεβει το νερο απο βαθος 4-5 εως και 10 μετρων καμια φορα για να γινει το ποτισμα (στις Αμμουδαρες-Βαρβαθος υπαρχει βαθυ πηγαδι τετοιο). Την λυση την εδινε ο <<γερανιος>> ενα παναρχαιο και πρωτογονο συστημα γερανου . Ενα χοντρο διχαλωτο ξυλο σχημα <<Υ>> ορθιο , προσαρμοσμενο στην μεση ενα μακρυ ξυλο πισω χοντρο με μια πετρα δεμενη πισω-πισω για αντιβαρο και μπροστα στο λεπτο σημειο προσαρμοσμενη μια κληματοβεργα χοντρη και μακρια για να φτανει μεχρι το νερο και βοηθουσε να βυθιστει το δοχειο - τενεκες , οταν γεμιζε λογω του αντιβαρου-πετρας χρειαζοταν λιγοτερη δυναμη για να ανεβει ο τενεκες γεματος.
Το νερο το αδειαζαν στον <<ποτιστη>> διπλα στο πηγαδι και απο εκει πηγαινε στα αυλακια με τα φυτα οπου καποιος επρεπε να ειναι και να <<κοβει>> αναλογα ανοιγμα η' κλεισιμο της φραγης στο αυλακι οταν γεμιζε για να παει στο επομενο.Αρκετα επιπονη δουλεια για τους αντρες συνηθως , αλλα και γυναικες καμια φορα που <<ανεσερναν>> τον τενεκε για το ποτισμα μιας και τα χωματα ηταν γαρμπιλοχωματα-σουρωτηρι και το νερο εφευγε αμεσως κατω.
Τα αυλακια ηταν σε σειρα και ο ποτιστης απο την μια πλευρα εφερνε το νερο , τα φυτα ηταν εν σειρα φυτεμενα στο αυλακι πχ. ντοματιες , μελιτζανιες κλπ...υπηρχαν και αλλα φαρδια αυλακια που τα ελεγαν <<πρασιες>> οπου εβαζαν πιο μικρα φυτα οπως μαρουλια , κρεμυδια κλπ..Αναλογα με την εποχη γινοταν και το φυτεμα.
Αρχες ανοιξης πατατες-κρεμυδια τον Απριλη ντοματες , μελιτζανες , κολοκυθια , φασολια ,αγγουρια , πεπονια , καρπουζια , αρχες Σεπτεβρη λαχανα κουνουπιδια που κατεληγαν λαχανιδες-παραπουλια συνηθως. Οταν εβγαζαν τα κρεμμυδια και τα σκορδα τα αφηναν με τα φυλλα και γινονταν πλεξουδες και τα κρεμουσαν και διατηρουνταν ολο το χρονο.Τις πατατες επισης τις αποθηκευαν σε σκοτεινο μερος και αντεχαν μεχρι την επομενη χρονια και εβγαζαν φυτρες για φυτεμα. Τα τοματακια μπουρνελες τα εκαναν αρμαθιες <<κολιε>> και τα κρεμουσαν στο ταβανι των σπιτιων η αποθηκων και ειχαν φυσικη σαλτσα ολο τον χρονο. Τοτε ολοι χρησιμοποιουσαν κοπρια για λιπασμα και για ζιζανιοκτονο μονο θειαφι. Επισης εβαζαν << τα φοεριστρα>> - σκιαχτρα για τα πουλια και ποντικους που διεκδικουσαν το μερδικο τους.
Συνηθως αφηναν καποια απο τα ζαρζαβατικα που φαινονταν οτι θα γινουν μεγαλα για σπορο, σποραγγουρο, σποροντοματα,σποροκολοκυθο κλπ.που ωριμαζαν καλα επερναν τους σπορους τους ξερεναν στον ηλιο και τους φυλαγαν για την επομενη χρονια να κανουν φυτα.Απεφευγαν να φυτεψουν τον επομενο χρονο στον ιδιο κηπο τα ιδια φυτα και καθε 7 χρονια επρεπε να γινει αγραναπαυση αλλα σπανιως γινοταν.αλλωστε δεν γνωριζαν και πολλα πραγαματα για τις καλιεργειες ολα ηταν παραδοση που ......δυσκολα εσπαγε.Σε πολλους κηπους με νερο στις ακριες φυτευαν φρουτοδενδρα , ροδιες , καϊσιες (βερυκοκιες) , βυσσινιες , νεραμπουλιες (κορομηλιες) , ροδακινιες και μηλιες και καμια καρυδια για το νερο.
Υπηρχαν και οι αππιδιες (αχλαδιες) αλλα ηταν μπολιασμενες αγριες. Τις πιο πολλες φορες δεν προλαβαιναν να γινουν τα φρουτα , σαν παιδια τα κοβαμε αγουρα. Εσπεριδοειδη σχεδον τιποτα με εξαιρεση το περιβολι στου Πουπου , απομειναρι του Ζηκοδημητρου. Περιοχες με κηπους οπου υπηρχαν αφθονα νερα χειμωνα-καλοκαιρι ηταν η Παγουσαινα το περιβολι , Ξεροκαμπος , Σαρακηνου , Απεσω Βρυση , Κληρα, Μαναξιου , Πηγαδι, Πλατανες , Σταυρια , Κελλαρη , Βαριανου , Σεληνα , Αυγαρια , Καρυδακι , Κουρβουλο , Λιοϊρι και παραλιες Βαρβαθος, Καλουλιμε , Ζανακουντα. Καπως ετσι ηταν η υποθεση κηποι-ζαρζαβατικα-φρουτοδεντρα τα περασμενα χρονια για τους προγονους μας , πολυς κοπος με πολυ μικρη απολαβη μα επρεπε να επιβιωσουν στον τοπο τους.
Ξερακισμα διαδικασια, συλλογη συκων, λιασιμο, μουσκεμα-ζυμωση
Τα περασμενα χρονια τα συκα ηταν ενα απο βασικα αγαθα και σε αφθονια στο χωριο μας. Τα χωραφια ειδικα τα ορεινα ηταν γεματα απο συκιες και συνδυαζονταν με το αμπελι. οι ποικιλιες που ειχαμε ηταν Περδικοσυκιες, καροσυκιες, μαυροσυκιες , μπουρκουνοσυκιες κλπ. Γνωριζαν για τις ιδιοτητες τους στο πεπτικο συστημα αλλα ηταν και πηγη ενεργειας και πολλες θερμιδες ξερα (2900 θερμ./kg) απαραιτητες μαζι με δυο ποτηρακια σουμα το βραδακυ για την καταπονηση που ερχοταν απο τη σκληρη δουλεια της ημερας. Επισης στη <<πεινα>> τοτε το 1941 ηταν μια πλουσια θρεπτικη τροφη. Τα ετρωγαν φρεσκα στην εποχη τους απο τελη Ιουνιου μεχρι και τα μεσα Σεπτεβρη. Υπηρχε μαγαλη παραγωγη και τα μαζευαν σχεδον καθε μερα μεχρι και τα τελευταια τον Σεπτεβρη τα <κουνελια>> και τα απλωναν στον ηλιο να ξεραθουν.
Συκια
Συκα
Οταν ξερενοταν αυτα που προοριζαν για φαγωμα τα εβαζαν στο φουρνο για λιγο και τα εψηναν και εβγαζαν πολυ ωραια μυρωδια. Στην συνεχεια τα εβαζαν σε πυθαρια , πυθους (ξυλινα πυθαρια απο κορμο δεντρων δρυς η' πλατανα) και κοφινια και τα πατουσε καποιος με το βαρος του για να ειναι πατημενα-κολλημενα για λιγοτερο αερα και να διατηρουνται για πολυ καιρο.
Παστελαριες
Καποια που ηταν σχιστα στα τρια η' σχημα σταυρου τα εκαναν παστελαριες ενωναν δυο αφου πρωτα εβαζαν μεσα αμυγδαλο τριμενο και σουσαμι καμια φορα και τα πιεσαν να κολλησουν. Ενα μεγαλο μερος προοριζοταν για παραγωγη σουμας.
ΣΟΥΜΑ (ΑΠΟΣΤΑΚΤΗΡΙΟ)
Αυτα αφου εχαν ξεραθει στον ηλιο τα βαζαν μεσα σε δοχεια με νερο και τα σκεπαζαν για 40 μερες περιπου να γινει ζυμωση. Στην συνεχεια τα πηγαιναν εκει κατα τον Νοεμβρη για ξερακισμα στα καζανια που υπηρχαν τοτε.(το 2000 περιπου εφυγε και το τελευταιο καζανι του χωριου).Βγαινει αδεια απο το υπουργειο για συγκεκριμενο χρονο απο τον ιδιοκτητη του καζανιου. Τα καζανια ηταν χαλκινα και συνηθως σταθερα-κτιστα στο κατω τμημα με καπακι που εβγαινε για να μπουν και να βγουν τα συκα και ειχε απο κατω εστια φωτιας για ξυλα.
Συκα αποξηραμενα
Η διαδικασία είναι η εξής: Βάζουμε σε δυνατή φωτιά κατω απ' το καζάνι με τα συκα και το ανάλογο νερό (2:1). Το σκεπάζουμε με το ειδικό καπάκι, που εχει πανω-πανω ένα οριζοντιο χαλκινο σωλήνα και συνδέεται με τον καλόγερο.
Τις συνδέσεις τις φράζουμε με λάσπη από στάχτη. Έτσι ο ατμός-αποσταγμα από το βράσιμο περνάει από τον σωλήνα στον καλόγερο, ο οποίος βρίσκεται μέσα σε δοχειο με νερό. Ψύχεται, υγροποιείται και το αποσταγμα βγαίνει από τον <<λουλά>> (ένα σωληνάκι χαμηλά στη δεξαμενή) και χύνεται στην <<μπουρνιά>> ένα ειδικό πήλινο δοχείο που έχει στόμιο σαν χωνί.Το πρωτο αποσταγμα το <<πρωτορακο>> ειναι πολυ δυνατο και το επερναν για .....<<εξωτερικες>> εντριβες σε κρυολογηματα. Εκτος απο το γραδαρισμα ενας εμπειρικος τροπος για τον χρονο αλλαγης του μιγματος , ποτε ξεθυμενε δηλ. ηταν να ριξεις στη φωτια λιγη σουμα απο το σωληνακι , αν αρπαγε - αναφλεξη πριν φτασει στην φωτια ειχε ακομη δυναμη οταν δεν αρπαγε αλλαζαν το μιγμα. Μια καλη σουμα δεν πρεπει να υπερβαινει περιπου το 50% του μιγματος απο εκει και πανω χαλαει η ποιοτητα με <<ξυλιτη>>.....οπως λενε οι ειδικοι , υπαρχουν μυστικα που δεν μπορουμε να τα ξερουμε ολοι αλλα αυτα ειναι για παραγωγους. Οι καταναλωτες εχουμε τον πρωτο λογο στο πιωμα και οπως ελεγαν οι παλιοι <<ξερει η παπια πουναι η λιμνη και βουτα και πα και πινει>>
Για να βγει πιο δυνατη η σουμα γινεται διπλη αποσταξη (δευτερόβγαρμα) την ξανακαζανίζουν . Στην νοτια Χιο προσθέτουν στο καζάνι για καλύτερη γεύση μαστίχι, γλυκάνισο κ.α. Εμεις στο χωριο μας βγαζαμε σκετη και μονο απο συκα ντοπια. Δυστυχως με την εγκαταλειψη του χωριου χαθηκαν και τα περισσοτερα δεντρα και η παραγωγη συκων ειναι λιγη. Αρκετοι πια καταφευγουν στην αγορα καλλιεργισημων-ποτιστικων συκων και χρηση σταφυλιου , αλλα και τσαμπουρων. Τα τελευταια χρονια η σουμα εχει παρει την πρωτη θεση ακομη και το καλοκαιρι στο χωριο μας τουλαχιστον μεταξυ των αντρων. Σαν μια ετεροχρονισμενη αποδοση τιμης στους προγονους μας που μας κληρονομησαν αυτο το <<ευγενες>> πραγματι ποτο τους ευχαριστουμε και την τιμουμε δεοντως.
Ελιες
Το λαδι τα περασμενα χρονια εκτος απο απαραιτητο στην διατροτροφη ηταν και ενα ειδος <<μονεδας>> γινοταν ευκολα χρημα και ειχε μεγαλη αξια στις συναλλαγες. Αυτο φαινεται και απο την αναπτυξη του χωριου μετα την καταστροφη της Χιου το 1822 οπου μεσα σε 25-30 χρονια περιπου υπηρχε οικονομικη ευχερεια και ξεκινησαν να κτισουν τον Αγ. Γιαννη ενα αρκετα δαπανηρο εργο για το μεγεθος του χωριου τοτε με κυρια πηγη το λαδι , τα αμυγδαλα και κτηνοτροφια. Δεν γνωριζουμε ποτε ακριβως καλλιεργηθηκαν οι πρωτες ελιες στο χωριο μας ομως κρινοντας απο απο το μεγεθος ορισμενων κορμων παλαιων δενδρων μπορουμε να πουμε οτι προσεγγιζουν τα 500 χρονια πριν για τα ορεινα μερη και ισως περισσοτερα για τα παραθαλασσια μερη. Ο τροπος αναπτυξης ηταν μπολιαζοντας τους αγρελους που ηταν σε αφθονια σε ολη την περιοχη του χωριου ειτε επι τοπου στο σημειο που φυτρωναν απο μονοι τους ειτε σκαβοντας αφου εβγαζαν τους αγρελους απο την ριζα - κουτσουρια και τους μετεφεραν στα χωραφια που ηθελαν να κανουν ελαιοδεντρα και τους φυτευαν. οταν επιανε και εκανε φυλα και κλαδι να σηκωνει μπολι τα μπολιαζαν. Συνηθως προτιμουσαν χωραφια προστατευμενα απο τον αερα κυριως ανεξαρτητα απο το υψομετρο και την αποσταση απο το χωριο.
Ο αερας ηταν μεγαλος κινδυνος για τα ελαιοδεντρα κατα την ανθοφορια αλλα και γιατι παλια δεν τα κλαδευαν οπως σημερα , γινοταν πολυ μεγαλα τα κλαδια με αποτελεσμα να σπανε οταν επιαναν τα μποφωρια.Ενα επισης αρνητκο στοιχειο ηταν οτι μαλον μπολιαζαν ψηλα τους αγρελους (ισως για να αποφυγουν το φαγωμα απο ζωα) με αποτελεσμα να εχουν ψηλο κορμο 2-2.5m μερικες φορες και αν ηταν και εξω-εξω σε μια πεζουλα 2-3 μετρων δημιουργουσαν επικινδυνες καταστασεις στο μαζεμα οταν επροκειτο να τις μαζεψουν με <<τεχνητα μεσα>> ραβδισμα
με καλαμι η' μακρυ ξυλο και
<<σαβαγμα>>
τρανταγμα-κουνημα
των κλαδιων με σχοινια η'
με τα χερια και επρεπε να
ανεβουν πανω στο δεντρο.
Ο φυσικος τροπος ηταν να περιμενουν να ωριμασουν και να πεσουν μονες οι ελιες με τον αερα. Οι ελιες μας, ο καρπος ηταν χοντρος και μαζευοταν σχετικα ευκολα σε ενα καθαρισμενο χωραφι. Ετσι επερναν βολτα ολα τα χωραφια και μεχρι να φτασουν στο τελευταιο το πρωτο θα ειχε παλι στρωμα ελιες που τις μαζευαν απο κατω. Τι καλοκαιρι και πριν βρεξει καθαριζαν απο κατω τα χορτα και αγκαθια, αστυφιδες ασπαλαθρους σπαρτους , βατους κλπ που εβγαινα και αναπτυσονταν πολυ γρηγορα και επρεπε καθε χρονο να καθαριζονται. Αυτα τα εκαιγαν αργοτερα οταν πια εβρεχε και χειμωνιαζε αλλα πολλοι βιαστικοι τα εκαιγαν κατακαλοκαιρο με αποτελεσμα να εχουμε πολλες φωτιες στην περιοχη με τις πιο πολλες <<ξενοφερτες>> απο αλλα χωρια συνηθως <<βορειοδυτικα>> που ειχαν απειλησει αρκετες φορες το χωριο μας και εχαν καταστρεψει μεγαλες εκτασεις ελαιοδεντρων.
Το μάζεμα της Ελιάς
Το μαζεμα των ελιων αρχιζε τελη Σεπτεβρη-αρχες Οκτωβρη με τα <<ξερονια>> και τελειωνε μετα τις γιορτες τον Γενναρη. Ενα ακομη αρνητικο των ελιων μας ηταν ο δακος ενα μικρο εντομο που καταστρεφει τον καρπο , προωρη πτωση και ανεβαζει τα οξεα στο λαδι. Για να αντιμετωπισθει τοποθετουσαν γιαλες με νερο στα δεντρα ανα διαστηματα και καποιος εκανε καταμετρηση στα ζωυφια που εβρισκε στις γιαλες οπου εμπαιναν και αναλογα με τα ευρηματα αν ηταν πολλα η' λιγα εκαναν ψεκασμο-δακοκτονια. Οι ελιες εκτος απο το λαδι που εδιναν ηταν και φαγωσιμες και ξεχωριζαν οι χουρμαδες - θρουπες που οταν βοηθουσε ο
καιρος ηταν εξαιρετικες αλλωστε σημερα ειναι προιον Π.ΟΠ. οι θρουπες Χιου αλλα και τσακιστες και στην αρμη για ολο τον χρονο σε μεγαλες ποσοτητες , στις συχνες νηστειες τοτε ηταν βασικο συνοδευτικο στο ψωμι αλλα και στο καθημερινο τραπεζι δεν ελειπαν.Τις ελιες που μαζευαν τις συγκετρωναν σε καποια σημεια στην αποθηκη , στον αχερωνα η' και στο σπιτι και οταν γινοταν ενα φωρτωμα καλο για το <<Αλετρουβειο>>-Ελαιοτριβειο τις πηγαιναν να τις <<κοψουν>> - αλεσουν. Τα πρωτα Αλετρουβεια ηταν και πιο πρωτογονα.Μια πετρα σε σχημα κολουρου κωνου προσαρμοσμενη σε ενα στυλο στο κεντρο του μυλου η μικρη διαμετρος και στην εξω την μεγαλη στερεωμενη μια μανελα ενα ξυλο που γυριζαν ανθρωποι η καποιο ζωο γαϊδουρι η' μουλαρι. γυρω υπηρχαν χειλια κτιστα για να μην φευγουν οι ελιες και ο πολτος <χαμουρη). Οταν γινοταν ο πολτος τον τοποθετουσαν σε πετσετες τσοχινες που διπλωναν και τις εβαζαν σε στιβα στο πιεστηριο που ηταν μια πολυ βαρια πετρα οσο η επιφανεια της πετσετας την οποια σηκωναν με την βοηθεια βιντσιου <<μποτζεργατης>> η'μαγγανο σε σκελετο απο ξυλινους στυλους και σχοινι και οταν εβαζαν ολες τις πετσετες την κατεβαζαν και πιεζε με το βαρος της να βγει το λαδι.
Στο κατω μερος υπηρχαν δυο γουρνες κτιστες η πελεκητες οπου γεμιζε η 1η και με υπερχειληση πηγαινε στην 2η αφου γινοταν ενας πρωτος διαχωρισμος βαρυτητας απο την <<αμουργα>> στην συνεχεια με ενα <<μαστραπα>> η' καρτο επερναν το λαδι απο την επιφανεια της 2ης γουρνας και το εβαζαν στα δοχεια μεταφορας ετσι αργα-αργα και φυσικα μεχρι να φανει η αμουργα.Οταν τελειωνε πια το λαδι απο την 2η γουρνα ειχε τελειωσει και η διαδικασια.Η αμοιβη του <<αλετρουβιαρη>> λεγοταν <<αξαϊ>> και ηταν σε λαδι περιπου 10% η σε <<παραδες>> αντιστοιχης αξια. Στην συνεχεια ο παραγωγος το πηγαινε στο σπιτι του οπου συνηθως στο κατωϊ ειχε τις <<σφιδες>>-πηλινα μεγαλα πυθαρια οπου σε καθαρα εβαζε την νεα σοδεια λαδιου.
Οπως ελεγαν παλια υπηρχαν πυθαρια σε καποια σπιτια του χωριου που πρωτα τα εβαλαν μεσα και μετα εχτιζαν το σπιτι και χρησιμοποιουσαν σχοινακι με <<σικλι>> κουβαδακι για να το αδειαζουν.Με την παροδο του χρονου τα επομενα <<αλετρουβεια>> στα τελη του 19ου αιωνα εγιναν πιο συγχρονα με την βοηθεια της μεταλλουργιας. Ειχαν 2 μυλοπετρες σε αξονα μεταλλικο αρα μεγαλυτερη επιφανεια συνθλιψης-πατηματος , τοιχωμα μυλου κοφα-κοφινα απο λαμαρινα και πιεστηριο <<στιρακι> με μεταλικο σκελετο με ατερμονα κοχλια με μανελα και βιντσι - μποτζεργατη η' μαγγανο με γραναζι και μανιβελα που ομως εσφιγγε γυριζοντας τον <<παξιμαδι>> στην αρχη την μανελα την γυριζαν εργατες με τα χερια και μετα με αλυσιδα η συρματοσχοινο με τον <<μποτζεργατη>>
η μαγγανο οπου εφαρμοζοταν μεγαλη πιεση στις πετσετες και εβγαζε πιο πολυ λαδι , την ωρα της συμπιεσης εριχναν ζεστο νερο που βοηθουσε στη αποληψη του λαδιου. Αυτο που εμενε στις πετσετες ηταν η πυρηνα που αργοτερα την επερναν και την επεγεργαζονταν για καυσιμο σε φουρνους και μαγκαλια.Ο διαχωρισμος λαδιου αμουργας παρεμεινε ο ιδιος.Η επομενη προσπαθεια το 1925 περιπου ηταν καπου στο Ραχιδι (στου Πιπερακη το σπιτι??) (μαλλον Ψυλλης Μιχαλης-Κασετας με συνεταιρους??) με μηχανη <<Φαμπρικα>> ντηζελ με λουρια που κινουσε τις μυλοπετρες και το στιρακι πιθανον υδραυλικο.ομως ειχε αδοξο τελος δεν γνωριζω αν ηταν οικονομικη αποτυχια η' αλλα προβληματα συνεταιρων η' και εφοδιασμος καυσιμου. Μετα τον πολεμο του 1940 εγινε ξανα αποπειρα με την
<<φαμπρικα> των αφων Κατσιγιωργη που αργοτερα προστεθηκε και αλευρομυλος.Μηχανη ντηζελ με μαλαστουπα-φωτια στο ξεκινημα , ιμαντες για μυλο και υδραυλικο πιεστηριο <<στιρακι>> καθως και για τον αλευρομυλο , αλλα παλι διαχωρισμος λαδιου αμουργας με βαρυτητα.Απο αυτα που μου ειπε ο πατερας που ηταν στη μεταφορα τοτε δεν υπηρχε δρομος και τα μηχανηματα αυτα ηρθαν στου Καλουλιμε με καϊκι και τα σηκωναν στα χερια με μανελες πανω σε ειδικα φορεια πηγαιναν ολοι οι αντρες του χωριου και αλλαζαν συχνα για τι ηταν πολυ το βαρος , αβολα μονοπατια και ανηφορα. Αλλη μια τελευταια αποπειρα ηταν γυρω στο 1960 η <<φαμπρικα>>του Ιωαν.Νικολη <<Νικολελος>> μονο αλετρουβειο καπως πιο συγχρονο χωρις φωτιες στο ξεκινημα και αυτο με ιμαντες για Μυλο και <<στιρακι>> πιεστηριο. Τα μηχανηματα της <<φαμπρικας>> ηρθαν με φορτηγο απο τη Χωρα απο τον αμαξωτο..
Την ιδια εποχη εκει στο 1960 παραλληλα με τις 2 φαμπρικες υπηρχαν σε λειτουργια 4 Αλετρουβεια παραδοσιακα με μουλαρι με διπλες πετρες και μεταλικο στιρακι-πιεστηριο με βιδα και μποτζεργατη-βιντζι που ομως γρηγορα παραγκωνιστηκαν απο την ....τεχνολογια.Αυτα ητανΙωαννης Ψυλλης και υιοι Βορεινη , Ιωαννης Γαλιανος Βορεινη , Χειλας Δημητρης (Πιτσιλιας) Αγ. Γιαννη αυτα τα τρια σωζονται μεχρι τωρα και Aδελφοι Bασιλης Τσουκαλας (Φωτης) & Γιαννης Τσουκαλας (Σαρδας) κεντρο?? τελος υπηρχε παροπλισμενο του Μιχ.Κατσιγιωργη Λοντζα που δεν υπαρχουν πια..Το τελευταιο που αντεξε στην πιεση εξελιξης ηταν του Ι. Γαλιανου λειτουργουσε ισως μεχρι αρχες του 1970 μαλον για ιδιωτικη χρηση και σιγουρα για πατημα σταφυλιων για κρασι. Αυτα θα μπορουσαμε να συνοψισουμε στο κεφαλαιο Ελαιοδεντρα, ελιες καρπος, λαδι και <<αλετρουβεια>> τα περασμεν α χρονια στην Παρπαρια τα ομορφα και νοσταλγικα.
Για να κλεισουμε την ιστορια με τις φαμπρικες να σημειωσουμε οτι το αλετρουβειο του Πιπη του Κατσιγιωργη εφαγε μια τελευταια αναβαθμιση εκει γυρω στο 1980??με ηλεκτρικα μοτερ , σπαστηρα ελιων , μαλακτικη πολτου , συγχρονο πιεστηριο και φυγοκεντρικο καθαριστη λαδιου (De Laval) πριν παροπλιστει και αυτο εδω και καμποσα χρονια.
ΤΟ ΛΟΥΤΡΟΥΒΙΟ (ΕΛΑΙΟΤΡΙΒΕΙΟ)
Τα πιο παλιά χρόνια το ελαιοτριβείο ήταν πολύ διαφορετικό από τα σημερινά. Οι παραγωγοί πήγαιναν τις ελιές στο λουτρουβιό, τις ζύγιζαν και τις έριχναν λίγες-λίγες στο τσακιστήρι, που αποτελείται από την κωνική πέτρα και την κοφινία. Η πέτρα ήταν πάνω στην κοφινία και την γύριζε ένα υποζύγιο.
Τις λιωμένες ελιές (χαμούρι) τις έβαζαν σε βαρέλι ή σε ξύλινο αποθετάρι και από εκεί μέσα σε τρίχινες πετσέτες. Ύστερα τοποθετούσαν τις πετσέτες πάνω στην πλάκα του στηρακιού (πιεστηρίου). Με έναν μοχλό οι εργάτες γύριζαν τη βίδα της πάνω πλάκας του πιεστηρίου για να σφίξουν όσο μπορούσαν τις πετσέτες.
Στη συνέχεια χρησιμοποιούσαν το μποτζεργάτη, ένα κάθετο στύλο, που ήταν συνδεμένος με σχοινί στον μοχλό του στηρακιού.
Δυο άντρες γύριζαν τον μποτζεργάτη για να σφίξει πιο δυνατά τις πετσέτες με το χαμούρι. Το υγρό (αμούργη ανακατεμένη με λάδι ) χυνόταν στον πρώτο χώρο μιας διπλής γούρνας. Στο δεύτερο χώρο ως πιο λαφρύ πήγαινε το λάδι.
Μποτζεργάτης:
ένας κάθετος στύλος, που ήταν συνδεμένος με σχοινί στον μοχλό του στηρακιού.
Ενα κείμενο το οποίο αναφέρεται στη λαογραφία της Παρπαριάς γραμμένο 1910
Το κείμενο, που δίνει κατά κάποιο τρόπο την «ταυτότητα» της Παρπαριάς εκείνη την εποχή έγραψε ο Κ. Ν. Παπάδης, που υπηρετούσε ως δάσκαλος στην Παρπαριά πριν από 112 χρόνια.
Δειτε περισσοτερα για θέματα γάμου, βάπτισης, κηδείας.......
Οι παλιές ενδυμασίες
Σταματία & Γιώργης Παπουλής
Σε αυτό το λαογραφικό έργο, θα ήθελα όλων την συμμετοχη και την βοηθεια για ότι γνωρίζεται, η ότι έχετε ακούσει, και αν είναι δυνατόν να ζητήσετε την συμμετοχή των γονέων σας και παππούδων σας. Επίσης θα ήθελα αν γνωρίζετε κάτι διαφορετικό από αυτά που διαβάσατε να μας διορθώσετε. Ευχαριστώ. Maria Katsigeorgis
